طلای تیپ کارلین (Carlin like) ، طلای تیپ IOCG و طلای تیپ چینه کران 

مدت زمان مطالعه: ۵ دقیقه

تاریخ درج مقاله: ۱۴۰۱/۰۸/۲۵

تنظیم: محمد اسکندرنژاد تهرانی 

طلای تیپ کارلین (Carlin like)

طلای تیپ کارلین بیشتر در پهنه سنندج-سیرجان مربوط به توده های نفوذی ساب- ولکانیک وجود دارد که در سنگ­های رسوبی- کربناته پروتروزوئیک تا پالئوژن نفوذ کرده اند. نفوذ ساب ولکانیک مرتبط با کانی سازی در سنگ های (نئوپروتروزوییک) به معنی بالا آمدن و گسترش ماگما است. این نوع ذخایر در مناطق ساختاری باریک شدگی با شکستگی‌های بزرگ تشکیل می شوند. سن تشکیل این ذخایر میوسن (Miocene) هست و شباهت‌هایی را از نظر زمانی با سیستم‌های پورفیری بزرگ در کمربند ماگمایی ارومیه – دختر مانند سرچشمه، میدوک و سونگون نشان می‌دهند.

این کانسارها اغلب به صورت کانسنگ های پراکنده، رگه ای و رگچه ای در افق های کربناته رخ می­دهند و توسط گسل ها کنترل می شوند.

دگرسانی های مرتبط با کانی سازی عبارتند از: سیلیسی شدن، دولومیتی شدن و به ندرت پتاسیم-آرژیلیک.

طلای نامرئی عمدتاً در ژاسپروئیدها (Jasperoids) وجود دارد و همبستگی قوی با Sb، Hg، As، Te، Se، Tl، Ag، Cdو Bi نشان می‌دهد.

کانی شناسی این تیپ شامل: پیریت (pyrite)، آرسنیک (Arsenic)، رالگار (Realgar)، ارپیمنت (Orpiment)، و کوارتز (Quartz) می باشد. آرسنوپیریت (Arsenopyrite) ممکن است کانی حامل طلای اولیه (طلای نامرئی) باشد. نسبت طلا به نقره در کانسارهای زرشوران حدود ۱:۱ است.

از ذخایر شناخته شده طلای تیپ کارلین در ایران می توان به زرشوران و آق دره اشاره کرد.

ذخایر تیپ IOCG کانی سازی Cu-Au همراه با مگنتیت- اسپیکولاریت

کانسارهای اکسیدهای آهن (Iron-Oxides) به دو گروه مگنتیت- آپاتیت و (IOCG) Cu-Au  تقسیم شده اند. سنگ منشا این کانسارها سنگ های دیوریت -گابرو- گرانودیوریت کالک آلکالن تا آلکالن اکسیدان است. این ماگما در محیط های تکتونیکی مرتبط با زون های فرورانش و یا ریفت های درون قاره ای تشکیل شده اند. موقعیت تکتونیکی، ترکیب شیمیایی را کنترل میکند و به این صورت که گروه غنی از مگنتیت نزدیک سنگ منشا تشکیل شده و عیار مس قابل توجه و طلای کم دارد این در حالی است که گروه غنی از اسپیکولاریت با فاصله از منشا تشکیل می شوند و میزان عیار بالای طلا و مس را دارا می باشد. دگرسانی های گرمابی تابع ترکیب محلول های کانه دار است، سدیک، پتاسیک،کلریت، سرسیت و کربنات مهم ترین دگرسانی های گرمابی می باشند. بر اساس مطالعات صورت گرفته کانسار Cu-Au-Ag قلعه زری در خراسان جنوبی و کانسار طلای کوه زر تربت حیدریه در خراسان رضوی، از نوع غنی از اسپیکولاریت هستند.

جهت مطالعه بیشتر در مورد ذخایر اکسیدهای آهن به مقاله خلاصه ای بر پتانسیل مواد معدنی ایران – بخش اول در بخش مقالات مراجعه فرمایید.

طلای تیپ چینه کران (Stratabound)

ذخایری تیپ چینه کران توسط فرآیند آتشفشان زیردریایی تشکیل شده و به طور کلی به ذخایر آتشفشانی-رسوبی مربوط می شود. پراکندگی این نوع کانی سازی در ایران مربوط به زمان گسترش کف اقیانوس نئوتتیس و تشکیل کمان قاره ای در دوره تریاس-ژوراسیک تا پالئوسن است. سنگ‌های آتشفشانی این ذخایر عمدتاً شامل بازالت (Basalt)، بازالت آندزیت (Basaltic andesite) و داسیت (Dacite) هستند که اغلب در رخساره‌های شیست سبز (GreenSchist) تا آمفیبولیت (Amphibolite) دچار فازهای دگرگونی می‌شوند. در ذخایر تیپ چینه کران، طلا معمولاً یک کانه جانبی است.

انواع ذخایر چینه کران:

• سولفیدهای عظیم آتشفشانی غنی از طلا،
• رسوبات توفیک غنی از طلا (Sedex)
• سازندهای آهن نواری غنی از طلا (نوع Algoma).

در میان آنها، توده سولفید غنی از طلا به عنوان سپرده اقتصادی در زون سنندج- سرجان اعلام شده است.

ماسیوسولفیدهای غنی از طلا

این نهشته‌ها در واحدهای آتشفشانی-رسوبی و آتشفشانی تریاس-ژوراسیک و کرتاسه پسین در ایران رخ می‌دهند و انواع مختلف ذخایر سولفیدی عظیم مانند  قبرس و کورکو را شامل می‌شوند. تحقیقات بر روی رسوباتی که در حال حاضر در حال شکل گیری هستند، درک بهتری از فرآیند تشکیل و موقعیت تکتونیکی مناسب برای سولفیدهای عظیم غنی از طلا فراهم می کند. این نوع کانی سازی معمولاً در حوضه های کششی مربوط به قوس های پشت قوس، جزیره ای و قاره ای رخ می دهد.

ماسیوسولفیدهای نوع کروکو

کانسار سولفید توده ای غنی از طلا باریکا یک کانسار مهم از این نوع در ایران است که طور کامل در واحد متاولکانیک آندزیت قرار دارند. بخش چینه کران (stratabound) شامل کانی های سولفید و باریت است که به طور انبوه بر روی رگه های سیلیسی تشکیل شده اند. بخش چینه کران کانسار دارای تنوع کانی شناسی بالایی بوده و شامل پیریت، اسفالریت، گالن، استیبنیت و مجموعه ای از سولفوسالت ها و طلا (الکتروم) می باشد. کانی شناسی رگه های سیلیسی، از پیریت، اسفالریت، گالن، تتراهدریت و مقادیر کمیاب کالکوپیریت تشکیل شده است.

تحقیقات در مورد کانی‌سازی این کانسار حاکی از وقوع کانی‌سازی طلا قبل از دگرگونی ناحیه‌ای در رخساره‌های شیست سبز و تغییر شکل‌های مربوط به زون‌های برشی است. وقوع کانی‌سازی طلا در داخل پیریت‌های و در ارتباط نزدیک با سولفوسالت‌ها و سایر کانی‌های سولفیدی قرار دارد.

ماسیوسولفید نوع قبرس

ماسیوسولفیدهای نوع قبرس انواع دیگری از کانی سازی طلا هستند که به طور معمول به عنوان آنومالی ژئوشیمیایی شناخته میشوند و محدود به افیولیت ها هستند.

کانسار سولفید توده ای شیخ علی در بخش جنوبی پهنه سنندج- سیرجان در سن کرتاسه بالایی نشان از سولفید توده ای غنی از طلا است. این یک سولفید عظیم از نوع Cu-Pb-Zn قبرس است که چرت های Mn-Fe آن غنی از طلا، آهن، منگنز است. این کانسنگ به صورت عدسی و چینه‌ای در سنگ‌های آهکی پلاژیک و گدازه‌های بازالتی قرار دارد که عمده‌ترین دگرسانی‌های آن کلریت­شدن و پروپیلتیک شدن است.

پاراژنز کانی شامل پیریت، کالکوپیریت، اسفالریت، کوارتز، کلسدونی و کلسیت است و همچنین دارای بافت های چند لایه، کلوفورم، پراکنده و به ندرت استوک ورک هستند.

ذخایر طلای موجود در ایران بر روی نقشه زیر مشخص شده است.  بیشتر ذخایر طلادار ایران بر روی کمربند ماگمایی ارومیه – دختر واقع شده اند.  این کمربند ماگمائی محیط متالوژی مناسب برای تشکیل انواع کانسارهای فلزی همچون طلا می باشد. طول تقریبی کمربند ماگمایی ارومیه – دختر ۲۰۰۰ کیلومتر و عرض آن بین ۵ تا ۲۵ کیلومتر متغیر می باشد.

نقشه ذخایر طلای ایران

نکته : این مقاله شامل دو بخش می باشد، جهت مطالعه بخش اول تیپ های مختلف کانه زایی طلا در ایران به بخش مقالات مراجعه فرمایید.

منابع این مقاله:

تهمینه حسن زاده , ۱۳۹۷ , نگرشی بر کانه زایی طلا در مناطق ساری گونای و زواریان (غرب و شمال‌غرب کشور) , دهمين همايش ملي انجمن زمين شناسي اقتصادی

Heydari, S. M., Moosavi Makooi, S. A., Mirzakhanian, M., Rasoli, F., Ghaderi, M., Abadi, A. R. (2016): A REVIEW OF TECTONO-MAGMATIC EVOLUTION AND  GOLD METALLOGENY IN THE INNER PARTS OF ZAGROS OROGENY: A TECTONIC MODEL FOR THE MAJOR GOLD DEPOSITS, WESTERN IRAN, Eurasian Mining, v. 01, p. 3- 19

Eskandarnejad Tehrani, M., Afzal, P., Ghaderi, M. (2016): Determination of Cu mineralized zones utilizing number-size (N-S) fractal modeling in Takht-e-Gonbad porphyry deposit (SE Iran). 35th International Geological Congress, Cape Town, South Africa, 27 Aug. – ۴ Sep. 2016, Abstracts, Paper Number 125

تاریخ به روزرسانی ۱۴۰۱/۰۸/۲۵ ۱۱/۱۶/۲۰۲۲