قسمت اول- فاز شناسایی
مرحله نخست (مرحله شناسایی) از مراحل چهارگانه اکتشاف در این مقاله توضیح داده می شود و این توضیحات شامل خدمات و اقداماتی است که باید شرکت ها بر اساس ضوابط و ابلاغ های وزارت صنعت، معدن و تجارت ارائه نمایند. بر اساس ماده ۷۱ آیین نامه اجرائی قانون معادن و ماده ۳۲ قانون نظام مهندسی، تدوین ضوابط و معیارهای معدنی بر عهده وزارت صمت می باشد و کلیه فعالان بخش معدنی که شامل مهندسین معدن، بهره برداران و کارخانه ها می باشد، ملزم به رعایت ضوابط و معیارهای معدنی هستند. ذکر این نکته دارای اهمیت است که مراحل چهارگانه اکتشاف مواد معدنی گوناگون به تفصیل و به طور مجزا برای هر ماده معدنی توسط دفتر نظارت و بهره برداری معاونت امور معادن و صنایع معدنی ارائه شده است. در این مقاله سعی شده است، به صورت کلی در مورد اقدامات مربوط به فاز شناسایی مواد معدنی پرداخته شود و در پایان تکنولوژی های موثر در کاهش هزینه ها و افزایش دقت فعالیت های اکتشافی معرفی گردند.
فاز نخست عملیات اکتشافی، شناسایی
جمع آوری داده و اطلاعات یکی از مهم ترین اقدامات فاز شناسایی می باشند. اما برای گردآوری هدفمند داده ها باید شرکت بتواند نیاز کارفرمای خود را به درستی شناسایی نماید. برای همین امر در شرکت زمین پی جویان نگار قبل از هر اقدامی بر اساس فرآیندهای تعریف شده شرکت، نیاز های کارفرما و هدف پروژه به طور دقیق شناسایی می شود تا به راحتی بر اساس نوع نیاز، داده ها جمع آوری گردد.
چه داده هایی در این مرحله و از کجا گردآوری می شوند؟
– تمامی گزارشات و مستنداتی که مربوط به محدوده مطالعاتی می باشند.
– نقشه های زمین شناسی با مقیاس ۱:۱۰۰.۰۰۰ و یا ۱:۲۵۰.۰۰۰ که شامل اطلاعات معادن و اندیس های کشف شده در محدوده مطالعاتی است.
– نقشه های ژئوفیزیک هوابردی با مقیاس ۱:۲۵۰.۰۰۰.
– نقشه آنومالی های ژئوشیمیایی با مقیاس ۱:۱۰۰.۰۰۰.
– تهیه تصاویر ماهواره ای با مقیاس ۱:۱۰۰.۰۰۰ (Aster و یا Landsat).
– نقشه زمین شناسی اقتصادی با مقیاس ۱:۱۰۰.۰۰۰.
– نقشه توپوگرافی با مقیاس ۱:۲۵۰.۰۰۰ و یا ۱:۵۰.۰۰۰.
تمامی داده های فوق را از سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، سازمان ها زیر مجموعه معاونت معدنی و صنایع معدنی وزارت صمت و شرکت های معدنی می توان دریافت نمود. در مواردی داده ها به صورت خام و در دیگر موارد اطلاعات به صورت آنالیز شده در اختیار متقاضیان قرار می گیرد.
تحلیل و آنالیز داده ها و تبدیل آن ها به لایه های اطلاعاتی- اکتشافی
لایه های اطلاعاتی بر اساس آنالیز های زمین آماری (Geostatistical Analysis) و محاسبات دیگر حاوی اطلاعات ارزشمندی از محدوده مطالعاتی می باشند و پس از آن بر اساس روش های ریاضی محور و بر اساس ابزار های گوناگون آنالیز های مکانی (Geospatial Analysis) و همچنین تکنیک های داده کاوی (Data Mining) اطلاعات به صورت مجزا و همچنین با یکدیگر مورد بررسی قرار می گیرند تا بتوان محدوده های مستعد کانی زایی هدف را شناسایی نمود. در این مرحله شرکت زمین پی جویان نگار همواره با استفاده از بهترین منابع داده های زمین شناسی – اکتشافی و آنالیز صحیح داده ها برای تبدیل آنها به یک لایه اطلاعاتی بر اساس نوع نیاز پروژه سعی در افزایش کیفیت نتایج این مرحله دارد.
تعریف پروژه پیمایش های صحرائی
در این مرحله در صورتیکه مطالعات لایه های اطلاعاتی به درستی و با استفاده از تکنولوژی ها و تکنیک های مناسب صورت نگرفته باشد، احتمال بروز خطا و افزایش هزینه های پروژه و در پی آن بیهوده بودن پیمایش های صحرائی و در نهایت به هدر رفتن زمان اجرای پروژه وجود دارد. در این مرحله با در نظر گرفتن نوع کانی سازی و همچنین شرایط زمین شناسی منطقه، پروژه مطالعات ژئوشیمیایی با چگالی نمونه برداری های مناسب، در کنار پروژه مطالعات و پیمایش های زمین شناسی انجام می شود. مطالعات و آنالیز های گوناگون بر اساس استانداردهای معتبر جهانی بر روی نمونه های برداشت شده، نقشی مهم در افزایش کیفیت داده-های محدوده مورد نظر دارد. در زمان پیمایش صحرائی یکی از تکنولوژی های روز دنیا که به راحتی می تواند زمان و هزینه-های پیمایش را تا حدودی کاهش دهد، پهپادها می باشد.
معرفی مناطق امیدبخش کانی زایی برای مرحله پی جویی
پس از دریافت نتایج آنالیز های ژئوشیمیایی، تحلیل های زمین آماری با استفاده از تکنیک های مناسب و بر اساس شرایط داده های بدست آمده سبب می شود نقاط آنومال و دارای عیار بیشتر به صورت کلاستر (Cluster) شده نمایش داده شوند. سپس تمامی لایه های اطلاعاتی ایجاد شده در مرحله های پیشین را در کنار تمامی لایه های اطلاعاتی بدست آمده از مطالعات صحرائی قرار داده و پس از بررسی های اولیه و صحت سنجی لایه های اطلاعاتی بر اساس تکنیک های زمین آماری و داده کاوی لایه های اطلاعاتی را با یکدیگر تلفیق نموده و در نهایت مناطق امیدبخش کانی زایی را برای ادامه فعالیت ها در فاز پی جویی مشخص می نماییم.
ساختار گزارش مرحله شناسایی چگونه است؟
پس از بررسی های دفتری، اجرای عملیات های صحرائی، آنالیز های نمونه های بدست آمده، تحلیل آنالیز ها و در نهایت ایجاد یک بانک اطلاعاتی و معرفی مناطق امیدبخش کانی زایی پس از انجام عملیات های تلفیق و مدل سازی، نوبت به تهیه گزارش مرحله شناسایی و ارائه برنامه مرحله پی جویی می رسد. در ادامه ساختار گزارش مرحله شناسائی آورده شده است:
۱-مقدمه
۲- اطلاعات کلی منطقه
الف- موقعیت جغرافیایی ب- وضعیت آب و هوایی و راه های دسترسی پ- امکانات زیربنائی برای عملیات اکتشافی
۳- زمین شناسی و متالوژی
الف- جایگاه زمین شناسی، شرایط و تاریخچه تحولات ب- متالوژی و طبقه بندی زایشی استعدادهای کانه سازی پ- سازندها و ساختارهای مستعد کانی سازی
۴- منابع اطلاعاتی و روش ارزیابی
الف- لایه ها و منابع داده ها و صحت سنجی داده ها ب- لایه های اطلاعاتی بدست آمده از داده ها و معیارهای کانی سازی
پ- ارزیابی و امتیازدهی لایه ها در تلفیق و مدلسازی ت- معرفی مناطق مستعد کانی زایی
۵- کنترل میدانی و معیارهای ارزیابی مناطق مستعد کانی زایی
الف- تهیه نقشه زمین شناسی محدوده های مستعد
ب- تهیه نقشه های آنومالی ژئوشیمیایی
پ- تهیه نیمرخ های زمین شناسی
۶- برآورد منبع در رده ۳۳۴
مطالعه نشریه شماره ۳۷۹ تهیه شده توسط معاونت امور معدنی وزارت صمت و معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری پیشنهاد می شود.
۷- ارائه برنامه مرحله پی جویی
۸- پیوست های گزارش
مستندات گزارش پی جویی
پس از نگارش گزارش مرحله پی جویی باید مستندات زیر به کارفرما ارائه شود:
الف- نقشه های اولیه
ب- نقشه های تلفیقی (مقیاس ۱:۱۰۰.۰۰۰)
پ- نقشه زمین شناسی (پس از عملیات پیمایش، مقیاس ۱:۱۰۰.۰۰۰)
ت- نقشه نیمرخ های پیمایش (پس از عملیات پیمایش، مقیاس ۱:۱۰۰.۰۰۰)
ث- فایل های اطلاعات (با پسوندهای .shp .kmz .xls و غیره)
تکنولوژی های مورد استفاده در فاز شناسایی
به طور کلی پهپادها،روش های داده کاوی و تحلیل های زمین آماری روش های تکنولوژی محوری هستند که می توانند باعث افزایش دقت نتایج، کاهش زمان عملیات ها و در نهایت کاهش هزینه ها شوند. داشتن یک تیم متخصص از علوم زمین شناسی و مهندسی معدن در کنار یک تیم متخصص دیتا می تواند کیفیت اجرای این مرحله را به مراتب افزایش دهد که در زمین پی جویان نگار سعی شده است از وجود کارشناسان زمین شناسی و مهندسین معدن مسلط بر علم دیتا (ِData Science) استفاده شود. در مقالات بعدی سه مرحله دیگر از مراحل اکتشافی توضیح داده می شود.
Mohammad E. Tehrani | Geological & Geospatial Data Analyst
